باید به آینده فکر کنیم / فرش قرمزی برایتان پهن نمی کنند
نصر: پروژه رصدخانه ملی ایران بزرگترین پروژه علمی کشور در تاریخ معاصر است و بعد از ۸۰۰ سال جایگاه ایران در نقشه علم و فناوری نجوم را تثبیت می کند.
 پروژه رصدخانه ملی ایران چند فناوری مهم را با دقتی که پیش از این در ایران تجربه نشده بود توسعه داده است.  سازه عظیم مکانیکی و در عین حال دقیق، اپتیکی که هیچگاه در این مقیاست تجربه نشده بود و کنترل سامانه های پیچیده در کنار سامانه خلاء و لایه نشانی که هیچگاه در ایران در این مقیاس تجربه نشده بود. این ویژگی ها رصدخانه ملی ایران را با اختلاف زیاد از تمام پروژه های پیش از آن متمایز می کند. فناوری ساخت تلسکوپ های نجومی در این مقیاس در اختیار چند کشور پیشرو در صنعت است. رصدخانه ملی ایران به طور کامل توسط مهندسان ایرانی طراحی و به اجرا درآمده است. به عبارت دیگر به جز دو شیشه تلسکوپ که در ایران به آینه تبدیل شده اند تمام بخش ها و زیر سامانه های تلسکوپ و رصدخانه از جمله گنبد همگی ساخت ایران است.
دکتر قرارخسروشاهی مقابل تلسکوپ 3.4 متری رصدخانه ملی ایران
 
دكتر حبيب خسروشاهي، استاد و پژوهشگر جوان ايراني پس از اتمام تحصيلات دكتري در «مركز تحصيلات تكميلي در علوم پايه زنجان» به عضويت هيات علمي دانشگاه «بيرمنگام» انگلستان درآمده، به عنوان پژوهشگر اصلي گروه تحقيقات كهكشان‌هاي فسيلي اين دانشگاه كه از معتبرترين و فعال‌ترين گروه‌هاي پژوهشي در اين زمينه در دنياست، نقش كليدي در يافته‌هاي اخير اين گروه از جمله شناسايي نزديكترين و پرجرم‌ترين كهكشان‌هاي فسيلي و چند كهكشان فسيلي ديگر و نظريه‌هاي بديع ارائه شده در زمينه اين گروه‌هاي كهكشاني داشته و تحقيقات اخير وي بازتاب وسيعي در محافل و رسانه‌هاي علمي جهان داشته است.
دكتر حبيب قرار خسروشاهي، استاد جوان دانشگاه «بيرمنگام» در سال 1350 در تبريز به دنيا آمده و تحصيلات كارشناسي خود را در رشته فيزيك در دانشگاه تبريز و مقطع كارشناسي ارشد و دكتري اين رشته را در مركز تحصيلات تكميلي در علوم پايه زنجان به پايان رسانده است.
وي پس از اتمام تحصيلات دكتري به مدت يك سال فعاليت‌هاي پژوهشي خود را در مركز تحصيلات تكميلي در علوم پايه زنجان ادامه داده و پس از آن به دانشگاه «بيرمنگام» رفته و در حال حضور به عنوان عضو هيات علمي عمده فعاليت خود
 را به پژوهش در حوزه نجوم فراكهكشاني متمركز كرده است.
زمينه‌هاي اصلي تحقيقات دكتر خسروشاهي، بررسي كهكشان‌هاي گروه‌ها و خوشه‌هاي كهكشاني، روند تشكيل و تحول آنها و ارتباط ساختار كهكشان‌ها با محيط پيرامون آنها (گاز يا ماده ميان كهكشاني در خوشه‌هاي كهكشاني) است.
وی که هم اکنون مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران نیز است در خصوص فعالیت هایش در ایران و تکمیل این پروژه مصاحبه ای با سردبیر نصر انجام داد که ماحصل آن به شرح زیر است:
 
ضمن سپاس از فرصتی که در اختیار آژانس خبری تحلیلی نصر قرار دادیدلطفا بفرمایید؛  اهمیت رصد آسمان و نجوم شناسی در چیست؟
نجوم رصدی یکی از علومی است که از هزاران سال پیش مورد توجه بوده و مثلا با رصد تکراری بودن رویداد ها و حرکات اجرام آسمانی مفهوم زمان توسعه یافته است. نجوم از عهد باستان تا امروز به تدريج از افسانه به واقعيت و از شبه‌علم به علم گراييده و در شکل امروزي‌اش به ابزاری برای شناخت عالم تبدیل شده است. نجوم علم مطالعه و شناخت هر آن چيزي است كه فراي جو زمين است. نجوم علمي است تجربي كه با شاخه هاي علوم از جمله فيزيك، شيمي و رياضي ارتباط تنگاتنگي دارد. نجوم وابسته به فناوري و یکی از انگیزه های توسعه فناوری است. نجوم علم محبوب مردم است. با وجود قرن ها كاوش و پژوهش كه منجر به رمزگشايي از اسرار پيدايش عالم هستي شده، هنوز منجمان و محققان در صدد پاسخ به دهها سوال کلیدی هستند. بنابراین پژوهش در حوزه نجوم و کیهان شناسی به عنوان یکی از شاخه های علوم پایه همچنان در کانون توجه است. علوم در ۵۰ سال گذشته توسعه فراوانی یافته اند اما نجوم نه تنها جایگاهش را از دست نداده است بلکه به واسطه بهره گیری از فناوری های نوین پیشرفت های زیادی کسب کرده است که این فناوری ها در حد لزوم در رصدخانه ملی ایران و تلسکوپ ۳.۴ متری آن بکار رفته است.
حضرتعالی به عنوان مدیر رصدخانه ملی ایران در خصوص اهمیت ایجاد و احداث آن با وجود مراکز پیشرفته جهانی توضیح دهید؟
یک موضوع کلی را عرض کنم و این اینکه ایران مهد توسعه علم هیات و نجوم در سده‌های دور بوده. رصدخانه مراغه الگویی برای توسعه این علم از شرق تا غرب و مرکز تبادل اطلاعات در آن مقطع زمانی بود. اما چندین قرن بی توجهی و منفک شدن از جریان توسعه علمی جهان ضربه بزرگی به کشور و این منطقه از جهان وارد کرده که آثار آن همچنان هویداست.
وجود مراکز پیشرفته پژوهشی در جهان نه تنها اهمیت وجود چنین مراکزی در کشور را زیر سوال نمی برد بلکه نبود چنین مراکزی در ایران زنگ خطری مهم است. در این سوال درد و رنجی پنهان است. چرا باید جایگاه خودمان را دودستی تقدیم دیگر کشورها کنیم و بعد سوال کنیم که خوب حال که آنها پیشرفت کرده اند و این علوم را در دنیا رهبری می کنند اهمیت ورود ما چیست؟ این سوال بارها از من پرسیده شده است و من هر بار با اندوه به آن پاسخ داده ام. البته این سوال بستری برای تحلیل می گشاید که من هم از این زاویه به آن می پردازم.

مقالات دیگر: خریدار فرش قشقائی

تشریفات مجالس شمال تهران
ما با داشتن یک درصد از جمعیت جهان سهم یک درصدی در امکانات پژوهشی در جهان را نداریم و باید بگویم بسیاری در کشور ( از جمله مدیران)‌ تسلیم پیشرفت های جهانی شدند و ترجیح دادند تماشاگر باشند. امروزه به دلیل دسترسی آسان به اطلاعات فکر می کنیم با دیدن یک تصویر زیبا یا عجیب از یک کهکشان یا گوشه ای از عالم تمام مسائل این حوزه حل شده و پاسخ سوالات داده شده اند. ۹۹ درصد اطلاعات نجومی که ما در خصوص کیهان یا محتوی عالم و یا ماهیت اجرام آسمانی به دست می آوریم اساسا با عموم مردم طرح نمی شود. تنها بخش اندکی از آن که ممکن است برای عموم جالب باشد منتشر می شود. سوالی که ما باید بپرسیم این است که ما چه سهمی در جریان علمی در جهان داریم و باید با چه سرعتی حرکت کنیم که بتوانیم نقش و سهم خود را ایفا کنیم.
 با وجود تلسکوپ های فوق پیشرفته در کشورهای مختلف جهان احداث این مرکز چه ضرورتی داشت؟
وقتی می توان از ضرورت سخن گفت که امکانات گسترده تحقیقاتی وجود داشته باشد و بگوییم خوب دیگر ضرورتی برای تلسکوپ پیشرفته نیست چون به فلان رصدخانه دسترسی داریم. ما در نجوم هیچ چیز مفید و به درد بخوری نداریم و در سایر رشته های علوم پایه و مهندسی نیز وضع خیلی بهتر از این نیست. دانشگاه های ما از تجهیزات پژوهشی مدرن خالی هستند. پس اتفاقا ضرورت بسیار بالا است چراکه أساسا ما به این تلسکوپ ها دسترسی نداریم. همانطور که در پاسخ سوال قبلی گفتم علم نجوم در چند تصویر رنگی زیبا خلاصه نمی شود و حتی اگر چنین باشد باید سوال کنیم ما در پیشرفت های جهانی چه نقشی داریم. من تعدادی هیات علمی می شناسم که چون هیچ نقشی در پیشرفت علم نداشتند از این سوالات مطرح می کنند یعنی تسلیم مطلق!
دانشگاه تبریز با همت تعدادی از اساتید ۴۰ سال پیش مجهز به رصدخانه شد و تا ایجاد رصدخانه ملی ایران می توان گفت تنها رصدخانه ای بود که مکان و زیر ساخت آن کم و بیش شبیه رصدخانه های کلاس خود بود. در ۴۰ سال گذشته عملا هیچ امکان جدیدی یا تاثیر گذاری به این رصدخانه اضافه نشده است تا جایی که این امکانات رصدی دیگر به درد منجمان حرفه‌ای امروز نمی خورد.
چرا ترکیه و چین و هند باید به تلسکوپ هایی از همین رده علاقمند باشند و ما از خودمان چنین سوالی بپرسیم. البته که هر سوالی قابل طرح و بحث است اما همانطور که متوجه شدید من نگران چرایی طرح این سوالات هستم از این منظر که مبادا ما کلا قافیه را باخته باشیم.
تلسکوپ رصدخانه ملی ایران آخرین فناوری‌های به کار رفته در تلسکوپ های  در کلاس ۴ متر را به کار گرفته است و برجسته ترین متخصصان در برجسته ترین مجله علمی دنیا به این موضوع اشاره می کنند. در خصوص ضرورت در سوال قبلی پاسخ دادم. ایران از نظر علمی یک سرزمین بکر است یعنی کار مهم و اساسی و ریشه دار انجام نشده است پس هنوز باید ده ها پروژه مثل رصدخانه ملی ایران به ثمر برسند تا آثار آن را در علم و جامعه ببینیم. این یعنی توسعه آزمایشگاه های ملی در کشور. سوال من این است که آذربایجان میزبان کدام پروژه ملی و علمی بزرگ است؟ پس به جای این سوالات دلسرد کننده باید به آینده فکر کنیم.
مثل این است که شما نمی توانید یک خودرو به قول شما فوق پیشرفته بخرید یا بسازید و می گویید خوب به چه دردی می خورد؟ اگر خودرو عالی داشتیم جاده های ما هم برای آن خودرو احداث می شد. وقتی آرزوهایمان کوچک باشد امکانات ما هم به اندازه آرزوهای ما خواهد بود. ما اینقدر پول برای علم خرج نکردیم و چنان فقیر هستیم که وقتی اندکی نیز خرج می شود می گوییم چرا؟ همین است که بچه‌ّهای ما از دیپلم مهاجرت می کنند!
من در این سالها فعالیت پژوهشی و فناوری زیاد دیدم. نمایشگاه هفته پژوهش پر است از تجهیزات کپی شده از نمونه های خارجی. البته من فکر می کنم این هم در جای خود مفید است اما رصدخانه ملی ایران متفاوت است کپی نیست. مهندسی معکوس نیست یک پروژه از صفر تا صد است که در تمام مراحل آن متخصصان خارجی بر صحت آن تاکید کرده اند. تجربه ای که در مدیریت این طرح به دست آمده نیز بی نظیر است.
حال به سوال شما بر می گردم. رصدخانه ملی ایران فقط یک ابزار برای نجوم نیست بلکه خود یک بستر بزرگ فناوری است که چرخ صنعت را در چند حوزه به حرکت در آورده است و تجربه بی نظیر مدیریت پروژه های علمی است.

ادامه مطلب